تاریخچه آسانسور

حدود 2500 سال پیش از میلاد از مصریان باستان می توان، به عنوان اولین تمدنی که از نوعی بالابر جهت حمل ابزار و انسان در ارتفاع و در زمان ساخت اهرام استفاده می نمودند، نام برد.

بی شک، ساخت بناهای عظیم و مرتفع تاریخی به مانند مجموعه تخت جمشید ایران و آکروپولیس یونان بدون استفاده از بالابر هرگز امکان پذیر نبوده است. ویترووس معمار رومی در یکی از آثارش از وسیله‌ای با عنوان آسانسور استفاده کرد. طراحی و ساخت این آسانسور توسط «ارشمیدس» در حدود 236 سال پیش از میلاد مسیح انجام شده است.

ارشمیدس را بزرگترین دانشمند و ریاضیدان دوران باستان می شناسند. شهرت او به سبب اختراع  “پیچ ارشمیدس” و نیز کشف قانون هیدرو استاتیک می باشد. اما شاید خیلی ها ندانند پیچ ارشمیدوس از ایده های اولیه ساخت آسانسور بوده است.

تاریخ شواهدی مبنی بر استفاده رومیان از نوعی آسانسور را ارائه می نماید که در بنای باشکوه استادیوم کلزیوم جهت حمل حیوانات وحشی از محل نگهداری به محل اصلی نمایش، مورد استفاده قرار گرفته است. این بنا که از عجایب روزگار باستان میباشد دارای گنجایش ۶۵۰۰۰ نفر بوده و ارتفاع بنای آن به ۴۸ متر بالغ گردیده است.

لازم به ذکر است، استفاده از تجهیزات جهت انتقال مواد که از دیرباز مورد استفاده بشر بوده، توانسته به عنوان ایده اولیه برای انتقال و جابجایی عمودی انسان نیز بکار رود

آسانسور مسافربر

قدیمی ترین آسانسوری که برای جابجایی مسافر مورد استفاده قرار گرفته مربوط به سال ۱۷۴۳ و کشور فرانسه می باشد. طبق روایتهای تاریخ، قصر لویی پانزدهم دارای آسانسوری مشهور به صندلی پرنده بوده، که در خارج از کاخ تعبیه شده و قادر به حرکت از همکف به بالکن و بلعکس بوده است. مکانیزم آسانسور شامل وزنه و چرخ قرقره هایی بود که توسط تعدادی از افراد و با دستور پادشاه از طبقه بالا به پایین حرکت می نمود.

ساخت آسانسورهای مدرن به دهه های آغازین ۱۸۰۰ میلادی باز می گردد. تقریباً از اواسط قرن نوزدهم، آسانسورها اغلب با بخار کار می کردند و برای حمل مواد در کارخانه ها، معادن و انبارها مورد استفاده قرار می گرفتند. در سال ۱۸۲۳، دو معمار به نام های «برتون» و «هومر»، کابینی تحت عنوان «اتاق صعود» را ساختند. از این آسانسور ابتدایی برای انتقال گردشگران به سکویی برای تماشای منظره پانوراما از شهر لندن استفاده می شد و آن ها برای استفاده از آن مبلغی را دریافت می کردند

در سال ۱۸۴۶، سر «ویلیام آرمسترانگ» جرثقیل هیدرولیکی را برای اولین بار معرفی کرد و در اوایل دهه ۱۸۷۰، ماشین های هیدرولیک جایگزین آسانسور مجهز به سیستم بخار آب شدند. آسانسور هیدرولیکی توسط یک پیستون سنگین پشتیبانی می شد، در یک سیلندر حرکت می کرد و توسط فشار آب (یا روغن) ناشی از کارکرد پمپ ها، بالا و پایین می رفت..

پایه علمی آسانسورهای امروزی وامدار دانشمند و ریاضیدان بزرگ آقای آتوود می باشد. ماشین آتوود عبارت است از دو وزنه ای که با یک نخ به یکدیگر متصل بوده، بر روی فلکه ای به بالا و پایین حرکت می نمایند

الیشا گریوز اوتیس اولین آسانسور را اختراع نکرد، اما او وسیله مهم تری تحت عنوان «اولین آسانسور ایمنی مسافر» را اختراع کرد.

آسانسور ساده ای که اوتیس طراحی کرده بود چرخ ضامن داری بود که در صورتی که کابل نگهدارنده کابین آسانسور پاره شد اتاقک مورد نظر به طور کامل سقوط نمی کرد و ترمز ها به طور خودکار فعال می شدند و کابین به اندازه ی تنها چند پا فشار می افتاد ومی ایستاد.

این کار او باعث افزایش اعتماد عمومی به استفاده از آسانسورها شد. او برای اثبات ادعای خود، کابین آسانسور را به بالای ساختمان بلندی برد و سپس عمداً کابل های بالابر آسانسور را برید؛ با این وجود به دلیل ترمزهایی که «اوتیس» اختراع کرده بود، به جای اینکه کابین آسانسور سقوط کند، متوقف شد.

در حالی که «اوتیس» در واقع اولین آسانسور را اختراع نکرد، ترمزهایی را اختراع کرد که نصب آن ها در آسانسورهای مدرن، به آسمان خراش ها وجهه معقولی داد.

شرکت اوتیس در سال ۱۸۵۳،توسط  «اوتیس» برای ساخت آسانسور تأسیس شد و یک آسانسور با سیستم بخار را به ثبت رساند و در سال ۱۸۵۷، او در شرکت آسانسور اوتیس ساخت آسانسورهای مسافری را آغاز کرد که اولین آسانسورهای عمومی جهان محسوب می شوند.

اختراع اوتیس باعث ایجاد امنیت در آسانسور‌های کابلی شد و این امنیت باعث نصب اولین آسانسور مسافری در در نیویورک شد.

امروزه کارخانه آسانسور اوتیس بزرگ ترین تولید کننده سیستم های حمل و نقل عمودی در جهان هستند.

بعدها اولین آسانسور الکتریکی توسط «ورنر فون سیمنز» در سال 1880 در آلمان ساخته شد. آسانسورهای الکتریکی در مقایسه با آسانسورهای که هیدرولیکی و دیگ بخار بسیار سریع‌تر بودند و همچنین قابلیت جابه‌جایی بارهای بسیار سنگین‌تر را نیز داشتند.

به کارگیری سیم بکسل فولادی به جای طناب کنفی (که از ایمنی چندانی برخوردار نبود) توسط جان روبلینگلر John Augustus Roebling باعث گردیدند، آسانسور به شکل امروزی و با استانداردهای ایمنی بالاتری مورد بهره برداری قرارگیرند.

«الکساندر مایلز» آسانسور برقی خود با درهای اتوماتیک را در سال ۱۸۸۷ به ثبت رساند.

تاریخچه آسانسور در ایران

و اما تاریخچه آسانسور در ایران! ورود آسانسور به ایران با سفر ناصرالدین شاه به فرنگ آغاز شد؛ ناصرالدین شاه در سفرنامة خود در توصیف آسانسور می‌نویسد: «رفتیم به مریض‌خانه سنت توماس… اسبابی دارند که ناخوش را روی تخت گذاشته از توی اتاق زیر می‌کشند به مرتبه بالا می‌برند. بسیار تماشا داشت که ناخوش حرکت نکند…»

ناصرالدین‌شاه از دیدن آسانسور در فرنگ مشعوف می‌شود… و به این‌ ترتیب، آسانسور وارد ایران شد!

گفته می‌شود ناصرالدین شاه پس از بازگشت از فرنگ دستور نصب آسانسوری در کاخ گلستان صادر کرد. بعدها آسانسوری در پالایشگاه آبادان در زمان احمدشاه نیز نصب شده است؛ اما امروزه دیگر اثری از این آسانسورها وجود ندارد.

صنعتی شدن آسانسور در ایران

تاریخچه آسانسور در ایران با ناصرالدین شاه به‌پایان نمی‌رسد. تولید انبوه و صنعتی شدن آسانسور در جهان با اختراع اوتیس و همچین الکتریکی شدن موتورهای آسانسور در حدود 150 سال قبل صورت گرفت و شرکت‌های اوتیس و شیندلر اولین کسانی بودند که تولید آسانسور را به‌صورت صنعتی شروع کردند.

اما صنعتی شدن آسانسور در ایران در حدود 80 سال پیش و با رونق گرفتن ساخت‌وساز در زمان پهلوی اول و با نصب آسانسور در ساختمان‌های اطرف میدان سپه، باشگاه افسران و… صورت گرفت. این آسانسورها توسط کارشناسان خارجی و به کمک اولین نسل از متخصصین ایرانی راه‌اندازی شدند.

نسل اول تکنسین‌های آسانسور آموزش‌های خود را از تکنسین‌های خارجی دیدند.

از سال 1335 به بعد را می‌توان دوران رشد صنعت آسانسور در ایران نامید؛ زیرا در این سال‌ها آپارتمان‌سازی به شیوه امروزی رونق یافته بود.

ابتدا آسانسورها به‌طور کامل و بسته‌بندی‌شده از خارج از کشور به ایران وارد می‌شدند. اما به‌تدریج شرکت‌های ایرانی برای فروش و نصب آسانسور در ایران به‌وجود آمدند و در سال ۱۳۴۵ اولین کارگاه تولید درب و کابین آسانسور توسط «اوکسن الکسانی» با کپی‌برداری از روی درب و کابین‌های شرکت‌های آسانسور اروپایی به‌وجود آمد.

ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران  

در سال ۱۳۴۵ در  وزارت مسکن و شهرسازی طرحی برای آپارتمان‌سازی و ایجاد شهرک‌های مسکونی در اطراف شهرهای بزرگ تصویب و به همین منظور ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران برنامه‌ریزی شد. این یک نقطة عطف در تاریخچة آسانسور ایران بود.

در سال ۱۳۵۰ کلنگ ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی ایران با نام ایران شیندلر در زمینی واقع در شهرک صنعتی «البرز» در شهر قزوین به زمین زده شد و در سال ۱۳۵۳ این کارخانه با ظرفیت اولیه تولید چهارصد دستگاه آسانسور تحت لیسانس شیندلر سوئیس به بهره‌برداری رسید و به‌طور هم‌زمان جهت پرورش نیروی متخصص در نصب آسانسور شروع به برگزاری دوره‌های کامل آموزشی تئوری و عملی نصب آسانسور کرد که در هر دوره حدود ۲۰ تکنسین موفق به کسب مدرک مهارت نصب می‌شدند. این دوره‌ها از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ ادامه داشت؛ هم‌زمان، اولین کارخانة سازنده قطعات آسانسور در ایران با نام تسلا ــ ایران تولید خود را شروع کرد.

ایران شیلندر، اولین شرکت آسانسورسازی در ایران، نماینده شیلندر

در سال ۱۳۵۴ کارخانه آسانسور و پله برقی ایران در ابهر تأسیس و مدتی بعد تحت لیسانس هاوس هان آلمان شروع به تولید کرد. شرکت اوتیس آمریکا نیز اقدام به خرید زمینی در شهر صنعتی ساوه نمود و برنامه‌ریزی برای تأسیس کارخانه کرد.

همچنین در سال ۱۳۵۵ شرکت تولیدی ایران امباربا کارخانه تولید آسانسور خود را در شهر صنعتی رشت تأسیس و تولید آسانسور را تحت لیسانس امباربا اسپانیا آغاز کرد. به‌نظر می‌رسد در تاریخ آسانسور ایران تا آن زمان، این دوران نقطة اوج شکوفایی صنعت نوپای آسانسور بود.

در کنار شرکت‌های تولیدی فوق حدود سی شرکت نصب و فروش آسانسور هم در ایران تا سال ۱۳۵۷ دائر شدند. همچنین چهار یا پنج کارگاه تولید درب و کابین آسانسور هم ایجاد شد که شرکت‌های فروش و نصب آسانسور را یاری می‌ دادند.

صنعت آسانسور پس از انقلاب اسلامی  

اما پس از انقلاب و با خروج کارشناسان خارجی از ایران و تحریم اقتصادی و قطع شدن واردات باعث شد که شرکت ایران شیندلر که بیشتر سهام آن متعلق به بانک‌ها بود توسط وزارت مسکن و شهرسازی مصادره و اداره شد، شرکت آسانسور و پله‌برقی و پله‌برقی ایران به علت عدم ورود آسانسور از خارج تعطیل شد، پروژه اوتیس نیمه‌کاره می‌ماند و زمین و نمایندگی فروش آن مصادره می‌شود، شرکت ایران امباربا نیز توسط بانک صنعت و معدن اداره شد.

با شروع جنگ ایران و عراق در سال 1359 آپارتمان‌سازی تعطیل شد و در نتیجه صنعت آسانسور ایران با بحران مواجه شد. به علت تحریم ایران و وارد نشدن قطعات مورد نیاز در ایران ساخته شد؛ بلافاصله بعد از جنگ و با شروع ساخت‌وساز صنعت آسانسور نیز بار دیگر شروع به رشد و ارتقاء کرد. در برهه‌هایی مانند دهه 70 افزایش حوادث آسانسور توجه‌ها را به ایمن‌سازی و استانداردسازی در این زمینه جذب کرد؛ اما روزبه‌روز مسئله ایمن‌سازی و استانداردسازی آسانسورها پیشرفت کرد و البته سرویس و نگهداری آسانسور نیز به صنعت خدمات آسانسور پیوست.

آسانسور آراد مفتخر است که بسیاری از قطعاتی که عرضه میکند در داخل کشور تولید می‌شوند و برخی نیز وارداتی هستند. قطعات توسط افراد داخل ایران مونتاژ شده و استانداردسازی و ایمنی آسانسور توسط تکنسین‌ها صورت می‌گیرد. امیدواریم که صنعت آسانسور در ایران به رشد و تکامل خود ادامه بدهد.

 

.